Η λίμνη Γκιτζή αποτελεί αναπόδραστη ψυχική ανάγκη, πηγή της δημιουργίας και καθρέφτης της ζωής στην οποία κινείται το Κεφαλόβρυσο. Οι κεντρικές πηγές της συναντώνται στο Μάτι και από εκεί, μέσα από υδάτινες διαδρομές, ανοίγει ο δρόμος της ροής διαπερνώντας τη Δέση και τον Διπόταμο.
Τα νερά του υγρότοπου του Κεφαλόβρυσου ποτίζουν με αρκετή ιστορία και μπόλικους θρύλους τη περιοχή. Ο μύθος της λασπωμένης γουρούνας που ώθησε τους μερτσιώτες στη τελική τους εγκατάσταση, της διφορούμενης Τζαμαλάια ως κάτι περισσότερο από ιστορική ύπαρξη, το δρώμενο του Κλήδονα στη βρύση*, το νησάκι με τους σπάνιας και άγριας ομορφιάς φιλοξενούμενους του, το φράγμα δηλαδή η δέση όπως λέγεται και φυσικά ο νερόμυλος** που τοποθετείτο νότια, είναι μερικά σημεία αναφοράς για τον προκείμενο μοναδικού φυσικού κάλλους ευρύτερο χώρο. Μια ασύγκριτη ομορφιά μέσα σε στενά οικιστικά πλαίσια και σε ταχείς ρυθμούς σύγχρονης κοινωνίας, την οποία απολαμβάνουμε. Μια κοπιαστική προσπάθεια του συλλόγου και των κατοίκων της λίμνης μαζί με τους αρμόδιους φορείς, την οποία αναγνωρίζουμε.
Η λίμνη όπως έχουμε αναφέρει σε παλαιότερα άρθρα υπήρξε κομβικό τοπόσημο με την έκταση της να αυξομειώνεται κατά τη διάρκεια των εκατοντάδων ετών. Σε παλαιότερες καταγραφές ονομάζεται ''ύδωρ του Μέρτζη'' με ίσως ακόμα μεγαλύτερη έκταση από την σημερινή ενώ υπήρξε πολύτιμη τροφός των μερτσιωτών, αφού τα ψάρια της (γκουνταράδες) διαδραμάτιζαν πρόσθετο πολύτιμο αγαθό για τους κατοίκους. Στα σύγχρονα χρόνια, λίγες δεκαετίες πριν τη τωρινή εποχή, ο Γκιτζής αρχίζει και αποκτά και ψυχαγωγική πλευρά καθώς υπήρξε δημοφιλής πλαζ***.
Η λέξη γκιτζής, ομολογουμένως σπάνια λέξη, φέρεται να έχει κάποια σχέση με την θρακική περιοχή. Εκεί την συναντούμε ως επίθετο οικογενειών ενώ υπάρχει καταγεγραμμένη αναφορά μετακίνησης οικογένειας από τη Θράκη στη κεντρική Μακεδονία καθώς και στη Θεσσαλία. Αλλά ως εκεί. Τα ίχνη των ανθρώπων αυτών χάνονται μέσα στην ιστορία, τουλάχιστον μέχρι κάποιος να τα φανερώσει. Ίσως η μετακίνηση τους έχει σχέση με τα τακτά χρονικά διαστήματα που τα εύφορα εδάφη της κεντρικής Μακεδονίας και της Θεσσαλίας ζητούσαν εργατικά χέρια, όπως έχουμε εντοπίσει σε προγενέστερο κείμενο. Μια λοιπόν πιθανή εξήγηση είναι πως οι άνθρωποι αυτοί έζησαν για ορισμένο χρονικό διάστημα στο συγκεκριμένο σημείο.
Όμως μας κεντρίζει τη προσοχή και η γλωσσική εκδοχή της δυσεύρετης αυτής σύνθετης λέξης, η οποία προέρχεται από τη μίξη δύο εθνών που βρέθηκαν στον τόπο. Με μια πρώτη ανάγνωση συμπεραίνουμε τις επιρροές τόσο από την τουρκική γλώσσα όσο και από την αλβανική. Με τη προσαρμοσμένη ελληνόφωνη κατάληξη -ιτζής αναφερόμαστε σε κάποια επαγγελματική ιδιότητα ατόμων ενώ το γκι (gi, ομοίως και το gu/ga) προσδιορίζει γεωγραφική ένδειξη δηλαδή τόπους. Στις διάφορες μορφές του στη πρώιμη τουρκική γλώσσα χαρακτηρίζει είτε το έδαφος ως δασώδες, βοσκοτόπι, έλος, είτε στο υπέδαφος τον χαλκό****. Αξιοσημείωτο είναι πως με τη προσθήκη του yer (το οποίο παραλειπόταν πολλές φορές στον προφορικό λόγο) δίνει την επεξήγηση της ''δεύτερης γης''. Στο σημείο αυτό ο νους μας πηγαίνει στις μετακινήσεις που υπήρξαν από τη Λάκκα*****. Θα ήταν συνετό να αναφέρουμε πως το αρχικό gi (ή gu/ga) φέρεται να έχει ρίζα την ελληνική λέξη γαία. Το γλωσσικό φαινόμενο αυτό, δηλαδή με την τελική παραπομπή στην ελληνική γλώσσα, κυρίως το εντοπίζουμε-στις πολλές είναι η αλήθεια-σλαβικές λέξεις της περιοχής μας.
Οι μύθοι του χωριού, τα δρώμενα των ντόπιων, οι ανθρώπινες παρεμβάσεις, τα μοναδικά πτηνά και τα εντυπωσιακά ιστορήματα, σήμερα συνθέτουν ένα πλαίσιο με τα νοερά μονοπάτια της λίμνης εωσότου κάποια μέρα να διαμορφωθούν και να αποτυπωθούν συνολικά, βήμα προς βήμα στον επισκέπτη της λίμνης του χωριού μας, του Κεφαλόβρυσου.
* Από τις καταγεγραμμένες αναφορές γνωρίζουμε πως οι βρύσες ήταν πολλές (άφθονα ύδατα) και ίσως από το γεγονός αυτό είναι πιθανή και η ονομασία του χωριού μας ως Κεφαλόβρυσο.
** Σχετικά με τον μύλο έχει γίνει πρόταση σχεδιασμού του σε ορισμένη μορφή και μέγεθος για λόγους πολιτιστικού τουρισμού. Εκτενέστερα για το συγκεκριμένο σημείο θα αναφερθούμε σε ερχόμενο κείμενο μας.
*** Τις ένδοξες στιγμές της πλαζ σύντομα θα τις δημοσιεύσουμε στον ιστότοπο.
**** Δεν είναι λίγες οι παλιές ιστορίες ντόπιων σχετικά με εύρεση αρκετών χάλκινων αντικειμένων πέριξ της λίμνης.